Reïntegratieperikelen in Amsterdam. Een actueel overzicht en een stukje geschiedenis

De gemeente Amsterdam kent een lange geschiedenis van malversaties en misstanden in de reintegratie bussiness. Een rapport van het Bureau Integriteit van de gemeente over misstanden bij de projecten van stichting Herstelling was aanleiding voor veranderingen in het reïntegratiebeleid onder SP wethouder Arjen Vliegenthart. Maar de gemeente werkt nog steeds samen met de stichting in het project 'Vinkebrug'. Het centrum aan de Laarderhoogweg wordt gesloten. Op nieuwe locaties in vier stadsdelen wordt het reïntegratiebeleid voortgezet. De hoofdvestiging komt waarschijnlijk aan de Van der Madeweg. Basis voor het nieuwe reïntegratiebeleid is het 'Koersbesluit reintegratie'.

Er is in het verleden heel wat te doen geweest over het werken met behoud van uitkering oftewel dwangarbeid in Amsterdam en over het reïntegratiebeleid dat de gemeente voerde. Om wat verder in het verleden terug te gaan: eind jaren negentig van de vorige eeuw had de gemeente Amsterdam een contract met Arbeidsvoorziening Noord-Holland Zuid. Wat betreft het jaar 1999 kon Arbeidsvoorziening 20 miljoen gulden niet verantwoorden. Bij nader onderzoek van de dossiers van de werkzoekenden bleek, dat 50% van dei dossiers niet voldeden aan een goede verantwoording van verrichte activiteiten. Die waren er in werkelijkheid niet, of niet geregistreerd. Accountants weigerden de verantwoording aan de gemeente Amsterdam  goed te keuren. Het Ministerie van Sociale Zaken eiste het geld terug dat aan de gemeente Amsterdam was uitbetaald. De gemeente vorderde daarop het geld bij Arbeidsvoorziening, die een gedeelte van het geld, dat al aan hen was uitbetaald, moest terugbetalen.

ander voorbeeld

Of neem een ander voorbeeld. In de tweede helft van 2001 en de eerste helft van 2002 werd een ideetje van toenmalig wethouder Jaap van der Aa uitgevoerd, namelijk de opzet van een 'megabanenmarkt'. Alle bijstandsgerechtigden in Amsterdam moesten in een jaar tijd komen opdraven in een groot hallencomplex even voorbij station Sloterdijk. Het enige dat er mega aan was, was de grootschalige opzet. Banen waren er niet in de aanbieding. Er werden van alle bijstandsgerechtigden geheel nieuwe dossiers gemaakt, en velen werden onder druk gezet naar werk te zoeken dat er niet was. De Megabanenmarkt werd dan ook een grote flop. 200 miljoen euro werd over de balk gesmeten zonder aanwijsbaar resultaat.

Weer vele jaren later. Een van de hoofdrolspelers in het  eerstgenoemde drama met Arbeidsvoorziening Noord-Holland Zuid kwam in de publiciteit door veronderstelde malversaties en misstanden in het grote commerciële reïntegratiebedrijf, dat hij na het verdwijnen van Arbeidsvoorziening had opgericht. Dit bedrijf had ook contracten met de gemeente Amsterdam. De Bijstandsbond heeft o.a. de misstanden bij dit reïntegratiebedrijf aan de orde gesteld. Een directeur van de Dienst Werk en Inkomen, dus durecteur van een organisatie die altijd naarstig op zoek is naar werklozen die zwart een zakcent bijverdienen, zei sprekend over de malverstaties van het grote commerciële reïntegratiebedrijf in Het Parool:  'fraude wil ik het niet noemen'. De hele gang van zaken was voor de gemeente wel aanleiding het roer om te gooien en weinig meer met commerciële reïntegratiebedrijven in zee te gaan. De reïntegratieactiviteiten werden voortaan in eigen beheer uitgevoerd en in samenwerking met de stichting Herstelling. Ik heb mij dikwijls afgevraagd: wanneer komt de parlementaire enquête over de reïntegratie-industrie van de afgelopen 20 jaar.

Herstelling

De afgelopen jaren bleek, dat er ook in de projecten van de stichting Herstelling het nodige mis was. De Bijstandsbond publiceerde meerdere zwartboeken, het bureau integriteit schreef een tot op heden geheim rapport over misstanden bij de projecten van De Herstelling aan de Laarderhoogteweg en in het Amsterdamse Bos en twee wetenschappers bogen zich vorig jaar over de misstanden en de puinhopen van de reïntegratie in Amsterdam om verbetervoorstellen te kunnen doen. Zij schreven rapporten, die ook niet allemaal openbaar zijn, maar wel het rapport 'door de bomen het bos weer zien'. Zelfs de gemeenteraad werd maar in globale lijnen op de hoogte gesteld van het geheime rapport van Bureau Integriteit. En de buitenwereld weet er alleen iets van door een summier kort persbericht van de gemeente Amsterdam en op basis van wat wethouder Vliegenthart over het rapport heeft gezegd in openbare gemeenteraadsvergaderingen of vergaderingen van commissies.. Daaruit blijkt dat in het geheime rapport wordt ingegaan op het feit, dat de Bijstandsbond jarenlang de misstanden op diverse manieren aan de orde heeft gesteld, maar dat de politiek ziende blind en horende doof was. Jan Hoek, in een vorige periode gemeenteraadslid, fietste nog op een mooie voorjaarsdag naar het Amsterdamse Bos naar aanleiding van de klachten van de Bijstandsbond, sprak met de aanwezige dwangarbeiders en constateerde in een blog dat er allemaal niets aan de hand was.

veranderingen

Sindsdien is er heel wat veranderd. De gemeente zegde de samenwerking met de stichting Herstelling op, de directeur en sommige andere verantwoordelijken voor de misstanden werden op een zijspoor gezet. 'De Herstelling', en 'Laarderhoogweg' werden in de wereld van de werklozen gehaat en gevreesd.  De wethouder verklaarde diverse malen dat het centrum aan de Laarderhoogtweg zou worden gesloten. Een reeks van veranderingen moest nieuwe inhoud geven aan het reintegratiebeleid. Het werken met behoud van uitkering, soms jarenlang, werd op papier vervangen door 'leer-werk stages' van maximaal een half jaar. Het is de vraag of de nieuwe leer-werkstages werkelijk nieuw zijn, in die zin dat je er weliswaar werk in doet met behoud van uitkering, maar dat je ook een scholingstraject volgt waarbij je kennis en vaardigheden opdoet die je kansen op de arbeidsmarkt vergroten of dat het oude wijn in nieuwe zakken is, en dat de scholing in veel gevallen niets voorstelt en dat het daarom ook gewoon dwangarbeid is. Recente ervaringen van mensen die op de Laarderhoogtweg tewerk zijn gesteld wijzen erop dat er in de praktijk niet veel veranderd is.

straftrajecten

Het zijn nog steeds straftrajecten voor bijstandsgerechtigden waarbij ze onder zware druk wordt gezet met dreigementen over stopzetting van de uitkering, en waarbij mensen rechteloos gemaakt worden waarna sommigen er vervolgens aan onderdoor gaan. En leren doen ze er niets. Er is nog steeds een combinatie van angst en verveling. Er bestaat nog steeds een soort getrapt strafsysteem voor bijstandsgerechtigden en werklozen. Eerst een externe leerstage, mislukt dat, dan wordt je naar de Laarderhoogweg gestuurd, en mislukt dat ook, dan ga je soms naar het strafkamp Vinkebrug, ook al hoor je niet tot wat de 'top 600 criminelen' worden genoemd. Maar ontegenzegge;lijk is er met de komst van de Sp-wethouder wel wat veranderd in het reïntegratiebeleid. Zo weigert de wethouder de verplichte tegenpresatie voor mensen die kansloos zijn op de arbeidsmarkt zoals die staatssecretaris Klijnsma voor ogen staat uit te voeren. In plaats daarvan stuurde hij ambtenaren op pad naar buurthuizen e. d. alwaar zij vriendelijke gesprekken gingen voeren met bijstandsgerechtigden, die met eigen voorstellen mochten komen en die de gelegenehid kregen hun problemen te bespreken en over oplossingen na te denken zonder dat ze op een zinloze manier in allerlei projecten werden geduwd en onder druk gezet. Dat zijn de bijstandsgerechtigden die niet ingedeeld worden in de categorie kansrijk op de arbeidsmarkt want die worden heel anders behandeld.

verleden

Maar zoals gezegd niet alles is veranderd in het beleid. En vele ambtenaren en andere betrokkenen willen liever niet meer aan het verleden worden herinnerd. Sommigen die in het verleden bij misstanden of malversaties in de reïntegratie bussiness op een zijspoor werden gezet hebben inmiddels binnen of buiten het gemeentelijk apparaat weer hoge functies, soms elders in de gemeentelijke organisatie, soms ook in de reintegratie-industrie. Weliswaar heeft de gemeente de samenwerking met de stichting Herstelling grotendeels opgezegd. maar de stichting en haar directeur zijn nog steeds 'alive and kicking'. Blijkens de website die nog steeds in de lucht is. Vroeger liepen de gemeentelijke projecten en de projecten van stichting Herstelling aan de Laarderhoogtweg en elders door elkaar. Als werkloze wist je vaak niet met wie je te maken had. Dat is nu niet meer zo. Zoals gezegd, de  samenwerking met de stichting Herstelling aan de laarderhoogtweg is opgezegd.

interpretatie van de geschiedenis

Op de website van de stichting staat nu een geheel eigen interpretatie van de geschiedenis. De reden van de opzegging van de samenwerking zou zijn geweest, dat er een nieuwe SP wethouder was gekomen, die een geheel ander reïntegratiebeleid met andere prioriteiten wilde, en dat de stichting Herstelling daar niet in paste. Niet helemaal onwaar, misschien maar hooguit een klein gedeelte van de waarheid. De geconstateerde misstanden hebben een minstens even grote rol gespeeld. De stichting heeft haar website geheel opgeschoond. Over voorgaande jaren is niets meer terug te vinden. Ook zij willen liever niet teveel aan hun verleden worden herinnerd. Gelukkig hebben we de websites van de Bijstandsbond en van Doorbraak en ook de berichtgeving in o.a. Het Parool om de geschiedschrijving van de stichting wat aan te vullen. En zoals je misschien wel weet, wat eenmaal op internet staat gaat er nooit meer af. Kopiën van de oude website-versies door de jaren heen zijn te vinden in de 'way back machine'. Daaruit blijkt, dat de stichting Herstelling voor het eerst in 2000 een website lanceerde.

voortgezette samenwerking

Blijkens de website van de stichting Herstelling werkt de stichting nog steeds samen met de gemeente in het project 'Vinkebrug'. Dit project was oorspronkelijk bedoeld voor wat criminele jongeren worden genoemd, maar heeft zich uitgebreid tot 'mensen met ernstige gedragsproblemen' en 'onaangepasten'. Van de website: ' Het traject is praktisch van aard, strak georganiseerd en kent een no-nonsense aanpak. De duur van het traject is afhankelijk van de vorderingen van de deelnemer'. Met andere woorden: je kunt er geen peil op trekken als je daar zit, hoelang het gaat duren.  De werkwijze wordt de 'Vinkebrug methode' genoemd als vervolg op de 'methode Herstelling' die aan de Laarderhoogtweg werd uitgevoerd. Uit de website van de stichting zelf blijkt al, dat beslist niet alleen mensen uit de 'top 600 criminelen' tewerk worden gesteld. Er zijn ook werklozen bij, die bijvoorbeeld op de interne leerstages op de Laarderhoogtweg conflicten hebben gehad of andere mensen met wat 'gedragsproblemen' worden genoemd, die dan voor straf naar de Vinkebrug worden gestuurd. De deelnemers kunnen bij niet verschijnen een huisbezoek verwachten en er wordt gedreigd met sancties. Concrete scholing om je kennis en vaardigheden uit te breiden met meer kennis is er niet. Van de website: 'De werkzaamheden zijn eenvoudig, afwisselend en vinden vooral plaats in de buitenlucht. De werkzaamheden worden afgewisseld met sportlessen, fitness, zwemmen en PT training, waarbij gefocust wordt op groepsprocessen, communicatie en de onderlinge samenwerking'. 

Nieuw beleid

In een brief van 15 november aan de gemeenteraad laat het College van burgemeester en wethouders weten, dat de plannen voor het nieuwe reïntegratiebeleid  steeds concreter worden. Men zegt dat de locatie aan de Laarderhoogtweg niet meer voldoet aan de eisen die passend zijn binnen het nieuwe beleid. Het praktijkcentrum zal verhuizen naar een locatie aan de van der Madeweg 28.  De locatie op de Laarderhoogweg wordt 1 juni gesloten. Behalve op de van der Madeweg dat de hoofdvestiging zal worden waar de intakes plaatsvinden en ook machines staan die elders niet aanwezig zijn worden er kleinere vestigingen geopend in Noord, Zuid en waarschijnlijk Nieuw-West. Het project heet Amsterdamwerkt! en de stasdeel locaties heten NoordWerkt! ZuidWerkt! en Nieuw-WestWerkt!. Daarnaast komen er Zuid-OostWerkt! en OostWerkt!. Aangezien de van der Madeweg op de grens van Oost en Zuid-Oost ligt, komen daar ook de vestigingen van de stadsdelen Oost en Zuid-Oost. Op de verschillende vestigingen zal uitvoering worden gegeven aan de realisatie van interne leerstages, dus werken met behoud van uitkering.

Piet van der Lende