Amsterdamse demonstratie toont de toenemende kracht van de beweging tegen dwangarbeid

Afgelopen woensdag marcheerden tijdens de mars tegen dwangarbeid, die was georganiseerd door het actiecomité Dwangarbeid Nee, zo’n tweehonderd werklozen en sympathisanten richting het Amsterdamse stadhuis. Ze waren voorzien van shirts en actieborden met de leus “Amsterdam vrij van dwangarbeid nu!”. SP-wethouder Arjan Vliegenthart, die sinds zijn aantreden verantwoordelijk is voor elke seconde gedwongen werk door Amsterdamse bijstandsgerechtigden, vroeg om geduld tot medio 2015. Naar eigen zeggen zou hij dan pas uitvoering gaan geven aan de belofte in het college-akkoord dat dwangarbeid wordt afgeschaft. Doorbraak-activist en Dwangarbeid Nee-woordvoerder Rachid Aoulad Abdellah voelde de pijn in zijn lichaam toen de houding van de wethouder tot hem doordrong: “Als je iemand slaat, dan vraag je toch niet om geduld, omdat je van plan bent om over een paar maanden te stoppen met slaan?”

Volgens Bijstandsbond-voorzitter en Doorbraak-activist Piet van der Lende was de demonstratie van woensdag de grootste georganiseerde actie van werklozen in tijden. “Ik ken de geschiedenis van de werklozenstrijd goed. Zo’n opkomst en strijdbaarheid heb ik al jaren niet meer gezien. Dit zou wel eens het begin kunnen zijn van een nieuwe werklozenbeweging. En dat werd tijd ook, gezien de al jarenlang voortgaande aanval op de armen.” Tijdens de mars liepen niet alleen bijstandsgerechtigden mee die zijn ontsnapt zijn aan dwangarbeid. Voor het eerst deed ook een groep mensen mee die nog steeds week in week uit wordt gedwongen om te werken zonder salaris en zonder arbeidscontract. Meer en meer bijstandsgerechtigden zijn gaan meedoen na persoonlijke ontmoetingen tijdens het herhaaldelijke flyeren bij dwangarbeidcentra en werkpleinen, en na telefonisch contact nadat ze bij flyeracties hun contactgegevens hadden doorgegeven. Tijdens het bellen met werklozen viel op hoe fijn ze het vinden om te merken dat ze samen sterk staan.

De eisen van de mars tegen dwangarbeid Geen klantmanagers meer die je een traject induwen om gedwongen te werken zonder loon. Geen verdringing meer van betaalde banen door gedwongen werken zonder loon. Geen criminalisering meer van bijstandsgerechtigden. Gedwongen werken zonder loon stopt, vandaag nog. Gedwongen werken zonder loon wordt erkend als dwangarbeid. Gedwongen werken zonder loon kan nooit meer gebeuren.

Hek van de dam

Anderhalf jaar geleden durfden bijstandsgerechtigden zich niet snel publiekelijk uit te spreken tegen dwangarbeid. Inmiddels is dat flink veranderd. Tijdens hun werkpauze vroegen dwangarbeiders onder het intimiderend oog van bewakers en klantmanagers aan Dwangarbeid Nee-activisten om extra flyers die ze bij hun zoveelste sollicitatiecursus wilden gaan uitdelen. Bij de uitgang van het dwangarbeidcentrum aan de Laarderhoogtweg, dat draaiende wordt gehouden door stichting Herstelling, luchtte een van de dwangarbeiders zijn hart tegenover een Dwangarbeid Nee-activist: “Ik heb geen geld voor de dokter. Als ik pijn heb, dan ga ik langs Kruidvat. We moeten gaan staken. Ik wil gewoon loon voor mijn werk.”

Na zo’n anderhalf jaar strijd van dwangarbeiders en sympathisanten, die zich hebben georganiseerd in het actiecomité Dwangarbeid Nee, is dwangarbeid in Amsterdam niet meer “normaal”. Dankzij dat verzet lukte het de SP om verplicht onbetaald werken in elk geval op papier, namelijk in het college-akkoord, afgeschaft te krijgen. Dat maakt op zijn beurt de weg weer vrij voor werkende werkelozen om collectief te gaan stoppen met dwangarbeid. De SP-wethouder zou zich onmogelijk maken binnen zijn Amsterdamse achterban als hij het actie- en stakingsrecht van dwangarbeiders niet zou erkennen.

De wethouder geeft uitleg.

De angst en moedeloosheid die dwangarbeiders eerder vaak nog weerhield van opstandigheid, begint overvleugeld te worden. Dat komt door de woede over de vernederingen die ze meemaken, door de uitzichtloze situatie van gebroken beloften over toekomstig betaald werk, en ook door de toegenomen hoop op de uiteindelijke afschaffing van dwangarbeid. Zelfs in mainstream-media gaat de discussie niet meer over de vraag of dwangarbeid wordt stopgezet, maar vooral over wanneer dat gaat plaatsvinden. Dat zou al kunnen gebeuren na één of meerdere succesvolle collectieve acties. Als het hek eenmaal van de dam is…

Dwangarbeider Petar Kapralov wordt geïnterviewd.

In het dwangarbeidcentrum aan de Laarderhoogtweg weigeren bijstandsgerechtigden zich hun rechten te laten afnemen. Tijdens een incident met een klantmanager bleef dwangarbeider Petar Kapralov onlangs dapper benadrukken dat hij en zijn collega’s het recht hebben om hun mening te uiten en om te demonstreren. Toen hij bleef aanhouden, werd hij door de klantmanager uit het centrum gezet. Tijdens de demonstratie vertelde Kapralov over deze repressie, in het bijzijn van de wethouder die op zijn beurt stond te wachten om ook een toespraak te houden. Voor de wethouder vormt het een lakmoesproef of hij de bijtende honden onder zijn ambtenaren, die onder zijn verantwoordelijkheid mensenrechten schenden, weer aan de lijn kan krijgen. Kapralov en veertien van zijn collega’s hebben de onderstaande verklaring ondertekend waarin ze het intimiderende optreden van de klantmanager en het keiharde dwangarbeidregime hekelen. Dwangarbeid Nee staat al in de startblokken om Kapralov en zijn collega’s te steunen met acties.

Een aantal van de geroepen leuzen Wat willen we? Loon! Wanneer willen we het? Nu! Steeds meer dwangarbeid, steeds meer banen kwijt! Doe gewoon en geef me loon! Een contract op dag 1, dat willen we meteen! Schijt aan dwangarbeid! Wij willen werk met loon, dat is toch heel gewoon! We pikken het niet meer, dit is de laatste keer, we hebben maar 1 kans: organiseer! Wij stoppen dwangarbeid, doe je mee, doe je mee, doe je mee? Dit is de strijd tegen dwangarbeid, wij zijn de strijd tegen dwangarbeid! Zij zijn zo bang voor onze kracht, zij zijn zo bang voor onze macht! Wij willen loon en zekerheid, zij willen onderdanigheid! Wij staan recht en blijven staan, tot we dwangarbeid voorgoed verslaan! Wij willen een loon, contract en rechten, daar blijven wij voor vechten! Alleen is maar alleen, maar samen staan we sterk, tegen al die dwang en voor loon naar werk! Wij zijn niet bang, wij zijn hier, wij willen poen, voor de arbeid die we doen! De Laarderhoogtweg, het Bos, de Kwekerij, waar we moeten werken voor een appel en een ei, we worden opgelicht, al die plekken moeten dicht! Van elke minuut die je ons gratis wil laten werken, krijg je spijt, krijg je spijt, krijg je spijt! Voor elke seconde die je ons dwingt te werken, krijg je verzet, verzet, verzet!

Albert Heijn

De demonstratie was ook uniek omdat de meeste sprekers zelf aan den lijve hebben ervaren wat het is om onder dwang onbetaald te moeten werken. Met de kracht van een georganiseerde groep achter zich eisten ze publiekelijk hun rechten op. Arnold Mos, spreekuurmedewerker van de Bijstandsbond en actief in het actiecomité, benadrukte nog eens het verschil tussen een uitkering en een salaris. “Ik kreeg geen pensioen, geen contract en niet eens het minimumloon.” Ook Ron Smit, activist van deBasis Inkomen Partij (BIP) en eveneens actief in Dwangarbeid Nee, toonde zich boos over het gesol met bijstandsgerechtigden: “Na jaren leuren bij diverse instellingen heb ik onbetaald gewerkt, maar nog steeds geen baan. Die participatietrajecten zijn alleen goed voor bedrijven die de premie willen opstrijken voor ‘begeleiding’ en gratis mensen aan het werk willen hebben voor allerlei klusjes. Dit onder dwang van korten of stopzetten van de uitkering. Dat staat in al die dreigbrieven die ik van de Dienst Werk en Inkomen krijg.” Met droge humor bespotte hij het systeem: “Werken met behoud van armoede en bijstandsregime is dus een betere uitdrukking. Want welke baas mag bij jou thuis tandenborstels tellen op zoek naar gasten? Het heeft het karakter van een taakstraf, maar het is voor mij totaal onduidelijk waar ik de straf aan verdiend heb.” Als het niet echt zou zijn, zou je je bescheuren om de absurditeit ervan.

Aan de demonstratie namen ook mensen deel die bang zijn om hun baan te verliezen. Dat is volkomen begrijpelijk, want in onder meer de zorg, de schoonmaak, de taxibranche en de beveiliging komt het steeds vaker voor dat betaald werk wordt vervangen door dwangarbeid. Albert Heijn is in Amsterdam momenteel opnieuw op zoek naar dwangarbeiders om hun winkels draaiende te houden. Die paar euro per uur die de supermarktgigant nu betaalt voor hun vaak erg jonge en daardoor spotgoedkope personeel, is blijkbaar toch nog te veel. In plaats van loon te betalen stapt de grootgrutter daarom liever over op dwangarbeiders.

Scherpe toespraak van SP-raadslid Maureen van der Pligt.

Kameleon

In dagblad Het Parool werd de dag na de mars opgemerkt dat Vliegenthart al na drie maanden een demonstratie van zijn eigen achterban “aan zijn broek kreeg”. Daarmee zetten de activisten hem onder druk om de beloften van zijn eigen partij na te komen. De houding van Vliegenthart verschilt flink van die van SP-raadslid en Dwangarbeid Nee-medeoprichter Maureen van der Pligt. Zij herhaalde voor het stadhuis onder groot applaus van de aanwezige demonstranten haar standpunt: “Ik ben lid van het comité, steun de eisen en doe in de raad alles om dwangarbeid zo snel mogelijk te stoppen.”

Eerder op de middag kreeg de wethouder na een oorverdovend “Stop dwangarbeid nu” de microfoon. “Ik voel de haast, maar we gaan pas in december de plannen presenteren in de gemeenteraad. Medio 2015 moet het geregeld zijn.” Begin augustus heeft het actiecomité de wethouder al per brief laten weten hoe het dwangarbeidsysteem in Amsterdam ontmanteld kan worden. Maar zelfs de gemakkelijke eerste stap, het stoppen met nieuwe dwangarbeidtrajecten, heeft hij nog niet overgenomen. Nog geen twee dagen na de demonstratie verdedigde hij de term dwangarbeid die zijn raadslid wel gebruikt, niet overtuigend. Gaat hij meer luisteren naar zijn rechtse coalitiepartners in het college en naar de topambtenaren die de architecten vormen van het dwangarbeidsysteem, of houdt hij rekening met zijn eigen achterban die dwangarbeid liever gisteren dan vandaag ziet verdwijnen? Zal hij een politieke kameleon blijken te zijn of een linkse bestuurder die zich laat voortstuwen door een golf van verzet? Dwangarbeid Nee wacht niet af, maar heeft haar eigen strijdplan.

Vervolgstappen

Tijdens de demonstratie werd voortdurend uit volle borst geroepen “Wie is de strijd tegen dwangarbeid? Wij zijn de strijd tegen dwangarbeid!” Verandering komt er door gezamenlijke strijd van onderop, zo blijkt uit de ervaringen van Dwangarbeid Nee-activisten. In een kleine twee jaar tijd is het actiecomité uitgegroeid tot een krachtig wapen van de Amsterdamse dwangarbeiders. Het initiatief tot het comité kwam van de SP, FNV Bondgenoten, de Bijstandsbond en Doorbraak. Waar dat in het begin nog niet het geval was, wordt het comité nu steeds meer gedragen door dwangarbeiders zelf. Het voortdurend met hen contact leggen en het verzamelen van contactgegevens heeft geleid tot een zeer goed geïnformeerd comité met mobilisatiekracht. Dwangarbeid Nee strijdt door tot dwangarbeid daadwerkelijk is afgeschaft en ook niet meer terug kan komen als er een andere politieke wind gaat waaien.

Er zijn na deze mars diverse vervolgstappen mogelijk. Te denken valt aan het dwangarbeidsysteem onbeheersbaar maken door collectief actie te voeren op de werkvloer van de dwangarbeid. En de wethouder blijven herinneren aan zijn belofte dat dwangarbeid zo snel mogelijk afgeschaft gaat worden. Verder kunnen profiteurs van dwangarbeid, zoals Albert Heijn, aan de schandpaal worden genageld. Genoeg te doen dus. Op 10 oktober organiseert Dwangarbeid Nee alweer een nieuwe actie tijdens een regionale bijeenkomst van wethouders met staatssecretaris Jetta Klijnsma. Samen zijn zij verantwoordelijk voor het opleggen van dwangarbeid aan bijstandsgerechtigden. Daarom doen dwangarbeiders en anderen er goed aan om de druk op deze bestuurders te blijven opvoeren.

Bob Wester

Petitie van medewerkers van het “project kantooromgeving” van stichting Herstelling aan de Laarderhoogtweg (d.d. 9 september 2014) Hierbij verklaren bovengenoemde medewerkers dat zij gisteren hebben geconstateerd dat Petar Kapralov, medewerker van “project kantooromgeving”, is weggestuurd onder begeleiding van bewakers, omdat hij verdedigde dat een pamflet van de demonstratie tegen dwangarbeid op 10 september werd verspreid. Dit naar aanleiding van het feit dat klantmanager Sijmen Vonk binnenkwam en een pamflet omhoog hield, daarbij op hoge toon vragende wie dit pamflet had verspreid en waarom dat in de “kantooromgeving” aanwezig was. Petar verdedigde daarop de gebeurtenis met de opmerking “Wat is er tegen de verspreiding van een pamflet, we leven in een land met vrijheid van meningsuiting”. Hierop ontstond een woordenwisseling en werd Petar de deur gewezen. Hij moest vertrekken onder begeleiding van de bewakers. Wij zijn verontwaardigd over de manier waarop Petar behandeld is en over het optreden van Sijmen Vonk. Petar heeft niets verkeerds gedaan, en verspreiding van een pamflet is geen werkweigering. Wij vinden dat wij door het optreden en de intimiderende houding van Sijmen Vonk in onze fundamentele rechten zijn aangetast en eisen excuses voor de gang van zaken jegens Petar Kapralov. Het incident getuigt van het meer structurele probleem dat Sijmen Vonk slecht communiceert, dat hij mensen bedreigt en intimideert en dat een sfeer van wantrouwen en slechte werkomstandigheden is ontstaan. Wij willen verandering in dit opzicht. Wij eisen dat met onze rechten rekening wordt gehouden. Wij zijn niet in een gevangenis, terwijl in het project over grenzen wordt heengegaan in de behandeling en werkwijze van Herstelling die wij niet langer accepteren. Niemand heeft een reïntegratiecontract, we moeten werken zonder loon, het traject is in principe eindeloos, afhankelijk van pure willekeur. Er wordt in feite niets gedaan om ons aan betaald werk te helpen. Het is voor ons een uitzichtloze situatie met grote onzekerheid over ons inkomen. Op deze wijze worden mensen hier beschadigd en depressief en hebben ze dus minder kansen op betaald werk. Dat accepteren wij niet meer.

Een aantal van de demonstranten.